मध्यकालीन भारत (Medieval India)– मध्य कालीन भारत के बारे में इस वेब पेज पर सभी विषय पर प्रकाश डाला गया है. बाहरी आक्रमण से प्राचीन भारत में सिर्फ लूटपाट की जाती थी. लेकिन तुर्कों के आक्रमण के बाद तुर्कों ने शासन करने का निर्णय लिया.तुर्क, दास वंश या गुलाम वंश, खिलजी वंश, तुगलक वंश, सैयद वंश, लोदी वंश और इनके बाद में(1526 ईसवी) मुगल वंश ने भारतवर्ष पर शासन किया. मध्यकालीन भारत (Medieval India) में जो जो महत्वपूर्ण घटनाएं हुई वह सब यहां पर बताने का प्रयास किया गया है.
इसी काल में मराठा और सिखों का कालखंड बहुत ही महत्वपूर्ण है. क्योंकि सही मायने में मराठा और सिखों को हराने के बाद अंग्रेजों ने ईस्ट इंडिया कंपनी या ब्रिटिश प्रशासन की शुरुआत की.
मध्यकालीन भारत (Medieval India)
सल्तनत काल
इस्लाम का उत्कर्ष और अरबों द्वारा सिन्ध की विजय
इस्लाम का उदय मध्यकालीन भारत (MEDIEVAL INDIA)
अरबों की सिंध विजय एक घटना मात्र है-कारण
तुकों का आगमन
महमूद के आक्रमणों के प्रभाव
दिल्ली सल्तनत
कुतुबुद्दीन ऐबक गुलाम वंश या दास वंशकी स्थापना (1206-1290 ई.)
आराम शाह (1210-11 ई.) गुलाम वंश
इल्तुतमिश (1210-36 ई.)गुलाम वंश
रजिया सुल्ताना (1236-40 ई.) Razia Sultana in hindi
मुईजुद्दीन बहराम शाह (1240-42 ई.) Muiz ud din Bahram shah
नासिरुद्दीन महमूद (1246-66 ई.) Nasiruddin Mahmud in Hindi
गयासुद्दीन बलबन (1266-86 ई.) Ghiyasuddin Balban in Hindi
कैकुबाद व शम्सुद्दीन (1287-90 ई.) Kaikubad and Shamsuddin in Hindi
जलालुद्दीन फिरोज खिलजी | खिलजी वंश | Jalaluddin firuz Khilji in hindi
अलाउद्दीन खिलजी का इतिहास (1296-1316 ई.) Alauddin Khilji in Hindi
अलाउद्दीन खिलजी के प्रशासनिक सुधार | Alauddin khilji’s administrative reform
अलाउद्दीन खिलजी की मृत्यु(6 जनवरी, 1316 ई.) Alauddin Khilji’s Death
शहाबुद्दीन उमर खिलजी तथा मलिक काफूर | Shahabuddin Umar Khilji and malik kafur
कुतुबुद्दीन मुबारक शाह खिलजी (1316-20 ई.) Qutb Ud Din Mubarak Shah Khilji
नासिरुद्दीन खुसरो शाह | खिलजी वंश का पतन Nasiruddin Khusro Shah
भारत पर मंगोल आक्रमण | सल्तनत काल | Mongol Invasion of India on Sultanate Era
तुगलक वंश का पूरा इतिहास (1320-1414 ई.) Tughlaq Dynasty in Hindi
गयासुद्दीन तुगलक या गाजी मलिक (1320-25 ई.) Ghiyasuddin Tughlaq or Ghazi Malik
मुहम्मद बिन तुगलक (1325-51 ई.) Muhammad bin Tughluq In Hindi
मुहम्मद बिन तुगलक की योजनाएं Schemes of Muhammad bin Tughluq
फिरोज शाह तुगलक (1351-88 ई.) Firuz Shah Tughlaq in Hindi
फिरोज शाह तुगलक की गृह-नीति Firuz Shah Tughlaq’s Domestic policy
फिरोज शाह तुगलक के उत्तराधिकारी Firoz Shah Tughlaq’s successor
तैमूर का भारत पर आक्रमण Timur invaded India In Hindi
सैय्यद वंश का पूरा इतिहास (1414-1451 ई.) Sayyid dynasty In Hindi
लोदी वंश का इतिहास बहलोल लोदी से इब्राहिम लोदी(1451-1526 ई.) Lodi Dynasty in Hindi
दिल्ली सल्तनत पर राज करने वाले राजवंश (Dynasty ruling over Delhi Sultanate)
सल्तनत कालीन प्रशासन, आर्थिक और सांस्कृतिक विकास तथा सामाजिक और धार्मिक अवस्था
सल्तनत काल केन्द्रीय प्रशासन (sultanate central administration)
सल्तनत काल सैनिक प्रशासन (Sultanate Era Military Administration)
सल्तनत काल न्याय प्रशासन (Sultanate Justice administration)
सल्तनत काल प्रान्तीय तथा स्थानीय शासन (Sultanate period provincial & local government)
सल्तनत काल कृषि एवं राजस्व व्यवस्था (Sultanate period agriculture and revenue system)
सल्तनत कालीन आर्थिक एवं सांस्कृतिक विकास ( Economic and Cultural Development)
गुलाम तथा खिलजी कालीन वास्तुकला (Ghulam and Khilji period Architecture)
तुगलक काल में वास्तुकला (Architecture in the Tughlaq period)
सय्यद कालीन वास्तुकला (Sayyad period Architecture)
लोदी कालीन वास्तुकला (Lodi period Architecture) सल्तनत काल
सल्तनत कालीन चित्रकला और संगीत कला (Sultanate period Art Painting and Music)
सल्तनत कालीन साहित्य (Sultanate period literature in Hindi)
सल्तनत काल सामाजिक तथा धार्मिक अवस्था (Sultanate Period Social & Religious status)
विजयनगर एवं बहमनी साम्राज्य
विजयनगर साम्राज्य
बहमनी साम्राज्य
स्थापत्य कला में प्रान्तीय शैलियों का योगदान
भक्ति आन्दोलन
प्रमुख प्रचारक
सूफी मत
सल्तनत कालीन महत्वपूर्ण शब्दावली
दिल्ली सल्तनत के महत्वपूर्ण स्मरणीय तथ्य
- 1 भक्ति आन्दोलन
- 2 प्रमुख प्रचारक
- 2.1 रामानुज (1060 ई.-1118 ई.)
- 2.2 निम्बार्क (निम्बार्काचार्य)
- 2.3 माधवाचार्य (1238-1317 ई.)
- 2.4 गुरु रामानन्द
- 2.5 संत कबीर (1495-1518 ई.)
- 2.6 वल्लभाचार्य (1479-1531 ई.)
- 2.7 चैतन्य महाप्रभु (1485-1534 ई.)
- 2.8 गुरु नानक (1469-1538 ई.)
- 2.9 संत मीरा बाई (1498-1546 ई.)
- 2.10 तुलसीदास (1532-1623 ई.)
- 2.11 सूरदास (1479-1584)
- 2.12 मलूक दास (1574-1682)
- 2.13 दादूदयाल (1554-1606 ई.)
- 2.14 सुन्दरदास (1506-1589 ई.)
- 2.15 गुरु रविदास
- 2.16 बीरभान
- 2.17 शंकर देव (1449-1568 ई.)
- 2.18 संत ज्ञानेश्वर (1271-96 ई.)
- 2.19 नामदेव (1270-1350 ई.)
- 2.20 एकनाथ (1533-99 ई.)
- 2.21 संत तुकाराम (1598-1650 ई.)
- 2.22 संत रामदास (1608-1681 ई.)
- 2.23 बहिनाबाई
- 2.24 चण्डीदास
- 2.25 विद्यापति
- 3 प्रमुख मत एवं उनके प्रवर्तक
- 4 प्रमुख सम्प्रदाय एवं उनके प्रवर्तक
मुगल काल
मुगल साम्राज्य
शेरशाह सूरी और उसके उत्तराधिकारी
छत्रपति शिवाजी – मराठा शक्ति का अभ्युदय
छत्रपति शिवाजी की विजयें
छत्रपति शिवाजी की शासन व्यवस्था
छत्रपति शिवाजी के उत्तराधिकारी
- 1 मराठा शक्ति – छत्रपति शिवाजी
- 2 छत्रपति शिवाजी महाराजा
- 3 छत्रपति शिवाजी की विजयें
- 4 छत्रपति शिवाजी की शासन व्यवस्था
- 5 छत्रपति शिवाजी के उत्तराधिकारी
सिक्ख शक्ति का अभ्युदय
सिक्ख गुरू
बन्दा बहादुर
बंदा बहादुर की मृत्यु के बाद सिक्खों की स्थिति
सिक्ख मिस्लें
- 1.1 सिक्ख गुरु
- 1.1.1 (1) गुरु नानक (1469-1538)
- 1.1.2 (2) गुरु अंगद (1538-1552)
- 1.1.3 (3) गुरु अमरदास (1559-1574)
- 1.1.4 (4) गुरु रामदास (1575-1581)
- 1.1.5 (5) गुरु अर्जुनदेव (1581-1606)
- 1.1.6 (6) गुरु हरगोविन्द (1606-1645)
- 1.1.7 (7) गुरु हरराय (1645-1661)
- 1.1.8 (8) गुरु हरकिशन (1661-1664)
- 1.1.9 (9) गुरु तेगबहादुर (1664-1675)
- 1.1.10 (10) गुरु गोविन्द सिंह (1675-1708)
- 1.2 बन्दा बहादुर (1670-1716)
- 1.3 बन्दा बहादुर की मृत्यु के बाद सिक्खों की स्थिति
- 1.4 सिख मिस्लें
- 1.5 बारह मिस्लें
- 1.5.1 (1) सिंहपुरिया या फैजलपुरिया मिस्ल
- 1.5.2 (2) आहलुवालिया मिस्ल
- 1.5.3 (3) भंगी मिस्ल
- 1.5.4 (4) रामगढ़िया मिस्ल
- 1.5.5 (5) कन्हिया मिस्ल
- 1.5.6 (6) सुकरचकिया मिस्ल
- 1.5.7 (7) फुलकियाँ मिस्ल
- 1.5.8 (8) डल्लेवालिया मिस्ल
- 1.5.9 (9) निशानवालिया मिस्ल
- 1.5.10 (10) करोड़ सिंधिया मिस्ल
- 1.5.11 (11) शहीद मिस्त
- 1.5.12 (12) नक्कई मिस्ल
मुगल कालीन भारत
मुगल काल के महत्वपूर्ण स्मरणीय तथ्य
Imp Links-
राजस्थान राज्य अपना खाता ई-धरती (apna khata) जमाबंदी नकल खसरा खतौनी नंबर ऑनलाइन देखें
Mahabhulekh महाभूलेख महाराष्ट्र (7/12 8अ) ऑनलाइन देखें mahabhulekh.maharashtra.gov.in
UP Bhulekh यूपी भूलेख, खसरा खतौनी, ऑनलाइन नक़ल upbhulekh.gov.in (उत्तर प्रदेश सरकार)